LESIDEE
Sommige bijvoeglijke naamwoorden kun je versterken door er een woordje voor te zetten. Als het echt koud is, is het ijskoud. Als iets heel zoet is, is het mierzoet. En als je heel naakt bent, ben je spiernaakt. Ooit gaf ik les over het bijvoeglijk naamwoord. Dat je ze zo kort mogelijk schrijft, dat stofnamen eindigen op -en en dat bijvoeglijke naamwoorden geen -e krijgen als ze staan tussen het lidwoord ‘een’ en een het-woord (een mooi meisje). Als afsluiter bedacht ik een leuke opdracht met bijvoeglijke naamwoorden die tegelijk wat deed voor de woordenschat. Smul mee!
Inleiding: Schrijf zelf een grappig stukje met intensiveringen en lees dit voor in de klas (of laat het voorlezen door een leerling). Vraag wat hen opvalt. Vertel dat je sommige bijvoeglijke naamwoorden kunt versterken door er een woordje voor te zetten. Noem een paar voorbeelden uit het stukje dat je net hebt voorgelezen.
Opdracht 1: Vraag de leerlingen of ze zelf meer van dit soort woorden kunnen verzinnen. Bijvoorbeeld vijf teams onderling woorden laten verzinnen en dan kijken wie de meeste heeft gevonden. Alle woorden op het bord (laten) schrijven, alfabetisch op het tweede lid.
Opdracht 2: Help de leerlingen een beetje door ze woorden uit de tweede kolom te geven, en te vragen welk woord erbij hoort. “Wat ben je als je heel ziek bent?” “Doodziek!” “Als iets heel goedkoop is, dan is het?” “Spotgoedkoop!” Ook hierbij kun je de teams tegen elkaar laten strijden.
Opdracht 3: Laat de leerlingen elk een grappig stukje schrijven waarin ze minstens tien woorden van het bord moeten gebruiken. Opsommingen zijn niet toegestaan. Stukjes laten voorlezen in de klas. Kan hilarisch zijn! Voorbeeld: “Zwaarverkouden en doodziek lag ik op bed. Het was bloedheet en mijn mond was kurkdroog. “Water”, smeekte ik. De bloedmooie verpleegster…” enzovoort. Eventueel de leukste stukjes publiceren in de schoolkrant (basisschool).
Opdracht 4 – bovenbouw basisschool of eerste klas vo: Laat leerlingen een woordwolk maken op de computer. Dit kan bijvoorbeeld met Wordle (werkt niet in alle browsers) of met Tagxedo. Je kunt ze woordwolken laten maken van steeds tien woorden die iets met elkaar te maken hebben. Ze verzinnen zelf een categorie (blij-woorden, bang-woorden, vol-woorden, ziek-woorden, tegenstellingen, etc). Wel even controleren of de gekozen woorden een ‘groep’ vormen. De woordwolken ophangen in de klas.
versterkend woord | bijvoeglijk naamwoord | betekenis |
straat | arm | |
doods | bang | |
diep | bedroefd | = heel erg verdrietig |
doods | benauwd | = heel erg bang |
wereld | beroemd | |
honds | beroerd | |
straal | bezopen | = stomdronken |
lelie | blank | van huid |
doods | bleek | |
lijk | bleek | |
dol | blij | |
steke | blind | |
haar | breed | = heel weinig ‘het scheelde geen haarbreed of hij was overreden’ ‘iemand geen haarbreed in de weg leggen’ |
hemels | breed | van een geografische afstand |
poepie | bruin | van zongebrande huid |
honds | brutaal | |
pot | dicht | |
hoorn | dol | ook toegestaan: horendol ‘ik word er hoorndol van’ = ik word er gek van zie voor de etymologie dit artikel in Trouw. |
olie | dom | |
mors | dood | |
aarde | donker | |
pik | donker | |
stik | donker | |
mors | dood | |
stok | doof | |
stom | dronken | |
gort | droog | van humor |
kurk | droog | |
vlies | dun | van bewijs of argumentatie |
peper | duur | |
dood | eenvoudig | |
dood | eerlijk | |
goud | eerlijk | |
ras | echt | |
dood | eng | |
haar | fijn | ‘ik zal je dit eens haarfijn uitleggen’ |
piek | fijn | ‘het ziet er piekfijn uit’ |
rag | fijn | |
punt | gaaf | |
knal | geel | |
stront | genoeg | ‘ik heb er strontgenoeg van’ |
knetter | gek | |
knots | gek | |
stapel | gek | |
dol | gelukkig | |
ziels | gelukkig | |
in | gemeen | |
diep | geschokt | |
levens | gevaarlijk | |
dood | gewoon | |
kern | gezond | |
spek | glad | |
spiegel | glad | |
bere | goed | |
steen | goed | |
spot | goedkoop | |
dol | graag | |
levens | groot | |
bikkel | hard | van persoonlijkheid |
kei | hard | van materiaal of van lachen |
knal | hard | |
knoert | hard | van muziek of van geluid |
loei | hard | |
snoei | hard | van snelheid en van muziek |
spijker | hard | |
staal | hard | |
snik | heet | |
kokend | heet | |
bloed | heet | |
kraak | helder | |
huizen | hoog | |
toren | hoog | |
stik | jaloers | |
piep | jong | |
dood | kalm | |
piep | klein | |
razend | knap | = zeer vernuftig |
steen | koud | |
ijs | koud | |
boom | lang | van een mens: ‘een boomlange kerel’ |
ellen | lang | |
kip | lekker | hoe je je voelt |
foei | lelijk | |
oer | lelijk | |
spuug | lelijk | |
spring | levend | |
veder | licht | |
poes | lief | = juist niet lief, maar net doen alsof |
bloed | link | = heel gevaarlijk (van een situatie) of zo boos dat je bijna gaat slaan (van een mens) |
aarts | lui | |
graat | mager | |
kots | misselijk | = heel erg misselijk zijn (letterlijk) |
stront | misselijk | = ergens genoeg van hebben (overdrachtelijk) |
dood | moe | |
honds | moe | |
bloed | mooi | |
poedel | naakt | |
spier | naakt | |
drijf | nat | |
kledder | nat | |
klets | nat | |
zeik | nat | |
stik | nerveus | |
fonkel | nieuw | |
gloed | nieuw | |
spiksplinter | nieuw | |
brood | nodig | |
hoog | nodig | van tijd en van plasdrang |
pis | nijdig | = heel erg boos |
spin | nijdig | = heel erg boos |
brood | nuchter | |
dood | ongelukkig | |
stok | oud | van een mens |
oer | oud | van een ding |
kaars | recht | van staan |
regel | recht | van richting: ergens regelrecht naartoe gaan |
diep | religieus | |
schat | rijk | |
steen | rijk | |
stinkend | rijk | |
kogel | rond | |
vuur | rood | |
dood | saai | |
oer | saai | |
haar | scherp | van bochten |
mes | scherp | |
vlijm | scherp | |
beeld | schoon | van een meisje – schoon in de betekenis van ‘mooi’ |
brand | schoon | |
bloed | serieus | |
bliksem | snel | |
pijl | snel | |
razend | snel | |
bere | sterk | |
oer | sterk | |
ijzer | sterk | van een grap of mop |
stok | stijf | van stilstaan |
blad | stil | van een natuurlijke omgeving |
dood | stil | |
muis | stil | van een groep toehoorders |
knetter | stoned | |
stom | toevallig | |
ape | trots | |
bere | trots | |
honds | trouw | |
muur | vast | zowel letterlijk als overdrachtelijk: ‘het overleg zit muurvast’ |
stom | verbaasd | |
snip | verkouden | |
snot | verkouden | |
zwaar | verkouden | |
smoor | verliefd | |
kakel | vers | van eieren |
kers | vers | nieuw, net gebeurd |
oer | vervelend | |
stom | vervelend | |
stront | vervelend | |
modder | vet | |
vliegens | vlug | |
bom | vol | van een ruimte met mensen |
mud(je) | vol | van een ruimte met mensen |
barstens | vol | |
prop | vol | |
stamp | vol | van een ruimte |
wild | vreemd | van onbekende mensen |
vogel | vrij | |
klaar | wakker | |
spier | wit | |
boter | zacht | |
fluweel | zacht | van stem |
zijde | zacht | |
ladder | zat | = stomdronken |
spuug | zat | ‘ik ben het zat’ = ik heb er genoeg van |
dood | ziek | |
mier | zoet | |
brem | zout | |
lood | zwaar | |
git | zwart | |
pik | zwart | |
raven | zwart | van hoofdhaar |
Ook leuk in het Afrikaans
In het Afrikaans ben je klipsteendom, is iets meerminglad en is het gitswartnagdonker. Zie voor meer voorbeelden de Afrikaanse Wikipedia.
Spelling
Alle intensiveringen schrijf je aan elkaar, met uitzondering van sommige woorden waarvan het eerste lid een onvoltooid deelwoord is. Officieel is het razendsnel, maar stinkend rijk. Het is kokendheet, maar tergend langzaam. Tja…
Oefeningen voor scholieren
Wil je graag iets doen in de les met deze intensiveringen? Iemand heeft mooie oefeningen gemaakt met deze lijst. Je vindt ze hier.
oktober 5, 2017 op 10:36 am
Wat een leuke oefeningen! Thx. Eén opmerking: in de laatste alinea heb je het over voltooid deelwoord, maar ik denk dat je het tegenwoordig deelwoord bedoelt, toch?
oktober 5, 2017 op 11:41 am
Ha Carola, Dank je wel voor je leuke reactie!
Inderdaad… het moet onvoltooid deelwoord zijn. Ik heb het meteen aangepast.
oktober 15, 2019 op 3:48 pm
Heb je ook nog een versterkend woord+bijvoegelijk naamwoord bij het woord zout?
oktober 15, 2019 op 4:12 pm
Hallo Marianne,
Misschien wel… maar ik kan er niet op komen. Wel heb ik zojuist ‘aardedonker’ en ‘loodzwaar’ toegevoegd.
februari 26, 2021 op 2:58 pm
Hoi Anne,
Zo af en toe laaf ik me aan jouw posts. Bij de vraag van Marianne (15 oktober 2019): “Heb je ook nog een versterkend woord+bijvoegelijk naamwoord bij het woord zout?” dacht ik meteen aan ‘bremzout’.
februari 26, 2021 op 4:11 pm
Ha Anneke,
Wat een mooie! Ik had er nooit eerder van gehoord, maar inderdaad: bremzout. En ik vind zelfs een mooie etymologische verklaring: brem komt van brijn, wat ‘pekel’ betekende. Zie hier: http://www.surfspin.nl/zee-ezel889.html
november 29, 2019 op 10:09 am
leuk
april 8, 2020 op 2:51 pm
aartsrivaal hort er ook bij , toch ?
april 8, 2020 op 2:53 pm
en hondsberoerd
april 8, 2020 op 2:54 pm
en onbekend
april 9, 2020 op 9:41 am
Hallo Yaniek, ‘hondsberoerd’ is er zeker eentje. Ik heb hem toegevoegd. Aartsrivaal is een zelfstandig naamwoord en telt dus niet mee. En onbekend is een wel een bijvoeglijk naamwoord, alleen niet versterkend maar ontkennend. Dank voor het meedenken!
april 9, 2020 op 9:49 am
Het blijkt dat ik niet de enige ben die intensiveringen verzamelt. Marcel Beurs stuurde me een lange lijst aanvullingen op mijn lijst. Ik ben er verguld mee! Of zal ik zeggen: dolblij. De correspondentie deed me ook een woord verbeteren (niet knoerhard maar knoerthard) en een paar woorden verwijderen: tergend langzaam
(wel een vaste verbinding, maar je schrijft het niet aan elkaar, zoals kokendheet en razendsnel) en door-en-door betrouwbaar (ook een twijfelgevalletje).
De volgende woorden mocht ik van Marcels lijst overnemen:
– haarbreed
– hemelsbreed
– potdicht
– hoorndol
– stikdonker [twijfelgevalletje, ‘stik’ is het oude’ super’]
– morsdood
– vliesdun
– goudeerlijk
– rasecht
– haarfijn
– piekfijn
– spiegelglad
– bikkelhard
– knalhard
– loeihard
– staalhard
– spijkerhard
– snoeihard
– doodkalm
– boomlang
– springlevend
– vederlicht
– strontmisselijk
– drijfnat
– fonkelnieuw
– broodnuchter
– kaarsrecht
– regelrecht
– haarscherp
– messcherp
– pijlsnel
– beresterk
– bladstil
– hondstrouw
– muurvast
– snotverkouden
– kersvers
– oervervelend
– bomvol
– mud(je)vol
Wat een rijke taal hebben we!
Dank je wel Marcel!
mei 18, 2020 op 12:29 pm
en zijdezacht?
mei 18, 2020 op 12:35 pm
O ja. Meteen toegevoegd. Dank!
juni 25, 2020 op 2:44 pm
en oerlelijk?
juni 25, 2020 op 8:10 pm
Dank! Toegevoegd.
juni 25, 2020 op 8:12 pm
En spuuglelijk. Ook toegevoegd.
augustus 9, 2020 op 3:06 pm
Mijn dochter en ik vinden dat er eveneens 1 moet zijn voor warm, zonder dat het heet wordt. Vuurwarm? Dampwarm?
Een vijfjarige weet er wel raad mee, precies. Elk (nieuw) woord klinkt alleen absurd voor volwassenen…
Wie beslist er overigens over nieuwe woorden?
Groeten
Bart
juli 7, 2021 op 5:02 pm
Zojuist toegevoegd: diepgeschokt.
juli 9, 2021 op 11:12 am
Toegevoegd: doodsaai.
maart 9, 2022 op 4:21 pm
Hier zijn nog enkele:
Potdoof
Glashelder
Reuzegroot
Nagelnieuw
Bloednuchter
maart 9, 2022 op 5:09 pm
Mooi, dank je wel! Het lukt me even niet om ze op te nemen in de lijst (de nieuwe editor van WordPress staat dat niet toe in deze oude blogpost), maar t.z.t. neem ik ze op!
maart 27, 2023 op 9:57 am
*Note to self*
Om later toe te voegen:
– inktzwart – van scenario’s
– zielsblij
juni 13, 2023 op 9:22 am
splinternieuw …. hadden we die al ? komt van nagelneu …